کد مطلب:48464 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

مضمون كلي آية 9 سوره انعام چيست؟

يكي از بهانهجوييهايي كه مشركان در برابر پيامبر داشتند، اين بود كه چرا پيامبر به تنهايي به اين مأموريت بزرگ دست زده است؟ چرا موجودي از غير جنس بشر و از جنس فرشتگان او را در اين مأموريت همراهي نميكند؟ مگر انساني كه از جنس ما است، ميتواند به تنهايي بار رسالت را به دوش كشد؟

خداوند به اين بهانة مشركان دو پاسخ ميدهد:

1. ...لَوْ أَنزَلْنَا مَلَكًا لَّقُضِيَ الاْ ?َمْرُ ثُمَّ لاَيُنظَرُونَ ;(انعام،8)...و اگر فرشتهاي فرود ميآوريم، قطعاً كار تمام شده بود; سپس مهلت نمييافتيد.

در حالي كه خداوند تأخير عذاب را به اين امت وعده داده است.(انفال،33)

2. وَلَوْ جَعَلْنَـَهُ مَلَكًا لَّجَعَلْنَـَهُ رَجُلاً وَلَلَبَسْنَا عَلَيْهِم مَّا يَلْبِسُونَ;(انعام،9) و اگر او را فرشتهاي قرار ميداديم، حتماً وي را ]به صورت[ مردي در ميآورديم و امر را همچنان بر آنان مشتبه ميساختيم.

پيامبر به مقتضاي مقام رهبري و عهدهدار بودن امر تربيت مردم و سرمشق عملي به آنان دادن، بايد از جنس خود مردم باشد و صفات انسان در او وجود داشته باشد; از اين رو، فرشته نميتواند پيامبر باشد، چون براي بشر قابل رؤيت نيست و نميتواند سرمشقهاي عملي براي انسان باشد. به همين جهت، خداوند ميفرمايد: اگر ميخواستيم فرشته را پيامبر قرار دهيم، لازم بود او را به صورت و سيرت مردان قرار دهيم; پس فرشته نميتواند پيامبر انسانها باشد.(ر.ك: تفسيرالميزان، علامه طباطبايي، ج 7، ص 20ـ24، دفتر انتشارات اسلامي / تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 5، ص 159ـ161، دارالكتب الاسلامية.)

ذكر چند نكته قابل توجه است:

1. فرشتگان، موجوداتي عاقل و با شعورند كه به تعبير قرآن كريم، بندگان گرامي خداوند هستندبَلْ عِبَادٌ مُّكْرَمُونَ;(انبيأ،26) و فرشتگان اصولاً جسم مادي ندارند، تا مرد و زن و مذكر و مؤنث داشته باشند و بر طبق آموزههاي ديني، نه مَردند و نه زن.(رجوع كنيد به: تفسير نمونه، همان، ج 11، ص 270; ج 21، ص 29.)

2. آيهي 9 سوره انعام، در صدد بيان جوابي از براي بهانه جوييهاي مشركان در برابر پيامبر اسلاماست كه ميگفتند: چگونه انساني كه از جنس ما ميباشد به تنهايي بار رسالت را بر دوش ميكشد؟! چرا موجودي از غير جنس بشر و از جنس فرشتگان، او را در اين مأموريت، همراهي نميكنند؟! خداوند در جواب ميفرمايد: اگر هم فرشتهاي بار رسالت را بر دوش ميكشيد، باز لازم بود كه تمام صفات انساني را داشته باشد و ما او را به صورت انساني قرار ميداديم. پس سخن در مرد و يا زن بودن آن فرشته نيست، بلكه در انسان قرار گرفتن آن فرشتهي فرضي است.

و اين آيه حكايت از اين سنّت الهي ميكند كه هميشه از ميان انسانها، كسي به عنوان رسالت برگزيده ميشود.(معارف قرآن، راه و راهنماشناسي، آيت الله مصباح يزدي، ج 4و5، ص 45، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني;.)

3. از اين كه خداوند فرموده: لَّجَعَلْنَـَهُ رَجُلاً و نفرموده لَّجَعَلْنَـَهُ بَشَراً كه شامل مرد و زن هر دو بشود، چون غالب مسئوليتهاي اين چنيني، با جنس قويتر، كه همان مرد است، ميباشد و زنان به طور طبيعي عهده دار چنين مسئوليت اجرايي نبودهاند و از همين آيه شريفه نيز استفاده شده كه غير مرد، پيامبر و رسول قرار نميگيرند و زنان به مقام رسالت و نبوت نميرسند.(الميزان في تفسير القرآن، همان، ج 7، ص 23، اسماعيليان / ترجمه الميزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، ج 7، ص 35، بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي;.)

البته زن ميتواند به مقام ولايت، كه مقام ملكوتي و معنوي است، نايل بشود، كه در واقع پشتوانه نبوت و رسالت است، ونسبت به بسياري از انبيأ برتر باشد، چنان كه حضرت فاطمهبه آن مقام دست يافت; ولي چون نبوت و رسالت كاري اجرايي بوده و مستلزم تماس بامردم است، و در آن اموري مانند صلح و جنگ و آموزش احكام و امامت درجماعات مطرح است، پيامبر بايد مرد باشدو اين مطلب، چيزي از مقام معنوي زن نميكاهد. خلاصه آن كه اگر فرض كنيم، فرشتهاي پيامبر قرار گيرد، بايد آن پيامبر بصورت انساني باشد كه مرد است.(تفسير موضوعي قرآن كريم (سيره پيامبران: در قرآن)، آيت الله جوادي آملي، ج 6، ص 46، مركز نشر اسرأ.)

4. بر اساس آياتي از قرآن كريم، فرشتگان گاهي به صورت انسان در ميآيند و بر انبيأ و حتي غير انبيأ ظاهر ميشوند، چنان كه در سوره مريم ميخوانيم: فرشته بزرگ الهي به صورت بشري موزون بر مريم ظاهر شد.(مريم،17) و در جاي ديگر به صورت انسانهايي بر ابراهيم و لوط8 ظاهر شدند(هود،69،77)، از اين آيات استفاده ميشود كه آنان به همان شكل انساني ديده ميشوند.(ر.ك: يكصدو پنجاه پرسش و پاسخ، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ص 555، دفتر نشر برگزيده.)

5. در آيات متعددي از قرآنكريم ميخوانيم كه مشركان عرب، فرشتگان را دختران خدا ميپنداشتند، يا بدون ذكر انتساب به خداوند آنها را از جنس زن ميدانستند، ميفرمايد: وَ جَعَلُوا الْمَلَـََّئِكَةَ الَّذِينَ هُمْ عِبَـَدُ الرَّحْمَـَنِ إِنَـَثًا;(زخرف،19) فرشتگان را كه بندگان خدا هستند، زن ميپنداشتند.(ر.ك: نجم، 21 و 27; اسرأ، 40.)

شايد تعبير به لَّجَعَلْنَـَهُ رَجُلاً در مقابل اين توهم نادرست باشد كه هر چند آنان در واقع جنسي ندارند، ولكن ظهور آنان نيز به صورت و شكل مردان است.